Conflictverslaggeving wordt steeds gevaarlijker. Journalisten zijn voor strijdende partijen vaker doelwit en moeten voorbereid zijn op aanvallen of gijzelingen. Daarom geeft Peter Ter Velde voor de NVJ Academy trainingen conflictverslaggeving. Villamedia mocht een ochtend mee. Laatste wijziging: 10 maart 2025, 10:40
Het is vandaag de praktijkdag, de laatste dag van de vierdaagse training. Cursisten moeten hun tot nu toe opgedane kennis inzetten in scenario’s die echt zouden kunnen gebeuren. Welke dat zijn, weten zij nog niet.
De training vindt plaats in Museumpark Orientalis, waar met acteurs realistische conflictsituaties worden nagebootst. De journalisten leren op die manier om te gaan met onverwachte gebeurtenissen. Ze werken net zoals in het echt met een fixer: een lokale contacpersoon die ook fungeert als gids, tolk en soms als chauffeur.
Tekst gaat verder onder de foto
Hoe de scènes er precies uit zullen zien, kan Ter Velde niet verklappen. “Het onverwachte is een groot deel van de training. Ze worden nietsvermoedend op pad gestuurd om een verhaal te maken. Dan gaat het mis en moeten ze daarop reageren”, legt Ter Velde uit.
Het is allemaal onderdeel van de ‘Hostile Environment Awareness Training’, ofwel HEAT. De NVJ geeft deze in samenwerking met de School voor Vredesmissies (SVV), onderdeel van Defensie. De SVV geeft de cursus bijvoorbeeld ook aan medewerkers van Buitenlandse Zaken, die voor hun werk naar een risicogebied moeten reizen. Vandaag geven ze de training aan journalisten
“We geven de training zodat journalisten veilig weer terugkeren”
Aan het begin van de loopbaan van Ter Velde als correspondent bestond zo’n training nog helemaal niet. “Toen werd ik met twee achtergrondverhalen uit de Volkskrant en NRC op pad gestuurd. Dat was toen normaal, heel veel voorbereiding deed je niet.”
“We geven de training zodat journalisten bewust zijn waar ze tegenaan kunnen lopen, welke stappen ze dan kunnen zetten. In de hoop dat ze daar mee om kunnen gaan en veilig weer terugkeren.”
Op het park bevindt zich ook de thuisbasis van de cursisten. Er is een herberg, die dient als eetzaal, en er zijn twee slaapzalen. “Tijdens de cursus worden de omstandigheden zo veel mogelijk nagebootst zoals die in de praktijk ook zijn. Een hotel is lang niet altijd een gegeven, dus slapen de cursisten ook hier op veldbedjes.”
Geen luxe
Niet de gevaren, maar juist het gebrek aan comfort waren voor Ter Velde ook de reden om na jaren verslaggeving te stoppen: “Je merkt dat je vies wordt. Met het enige water dat we hadden, poetste je je tanden. Je deed deodorant op en je was weer ‘schoon’. Weinig eten, slapen in vieze hotels of buiten. Ik merkte dat het me tegen ging staan.”
“De NOS belde toen of ik verslag wilde doen vanuit Libië. Daar mocht ik een uur over nadenken, maar ik wist het eigenlijk meteen. Het is tijd om er na al die jaren mee te stoppen, dacht ik. Dat was een goede keuze voor mij, ik heb daar geen spijt van gehad.”
Bij terugkeer is Ter Velde na een jaar als plaatsvervangend chef bij regionale omroep NH, teruggekeerd op de buitenlandredactie van de NOS. Later werd hij daar de eerste coördinator veiligheid, die functie bekleedt Ter Velde nog steeds.
Tekst gaat verder onder de foto
Roadblock
Een van die situaties waar journalisten in conflictgebieden mee te maken kunnen krijgen, is dat ze langs een militair checkpoint moeten. Zo ook op een onverharde, modderige weg aan de rand van het museumpark. De groep rode baretten, met in hun armen nauwelijks van echt te onderscheiden Kalasjnikovs, houdt de journalisten staande.
Een corrupte legercommandant wacht op verdere uitleg. Die laat de journalisten uitstappen en hun zakken leegmaken. Ze moeten hun helmen afdoen en hun kogelwerende vesten uittrekken. De gewapende militairen fouilleren hen en controleren hun telefoons.
Er volgt een ondervraging van de commandant. Ze leggen uit dat ze journalisten zijn en werken voor een Nederlandse krant. Ze komen verslag doen van de situatie in het gebied.
Tekst gaat verder onder de foto
Training vanuit praktijkervaring
Het zijn allemaal situaties die kunnen gebeuren of die Ter Velde zelfs heeft meegemaakt. Tijdens zijn loopbaan deed hij jarenlang verslag voor diverse programma’s en de NOS vanuit crisis- en conflictgebieden, waaronder Israël en Palestina, Egypte, Libanon en Indonesië.
Twee keer per jaar geeft hij de training, in februari en oktober. Een tiental journalisten volgt hem deze keer. De deelnemers zijn uiteenlopend: er zijn verslaggevers bij van de Volkskrant, correspondenten van RTL Nieuws maar ook een aantal freelancers. “Sommige weten al waar ze naartoe gaan, anderen nog niet. Ze willen echt graag leren en naar dit soort plekken gaan, dat is heel inspirerend om te zien”
Je moet het maar kunnen
“Ik heb me in al die jaren talloze keren afgevraagd wat ik nou in vredesnaam aan het doen ben. Waarom doe ik niet lekker verslag van de Olympische spelen? Het is alleen maar goed om jezelf die vraag steeds te stellen.”
“Ik rolde er een beetje in en merkte dat ik het wel aan kon. Als je in gevaarlijke landen komt, in gevaarlijke situaties, dan geeft dat echt wel adrenaline. Op een gegeven moment merkte ik dat het een soort verslaving werd. Zodra ik er eenmaal in was gerold, wilde ik elke keer weer terug. Dat is heel dubbel: je wil het niet, en toch wil je het wel.”
Goed begin, halve werk
Een goede voorbereiding voordat je naar een risicogebied afreist is het belangrijkst, luidt het advies van Ter Velde. “Zorg voor een betrouwbare fixer, wees zo onopvallend mogelijk. Een journalist is een kameleon, dus je neemt ook de kleur aan van jouw omgeving. Je rijdt in een witte Toyota Corolla, zoals de bevolking daar ook in witte Toyota Corolla rijdt.”
Het grootste gevaar ligt trouwens niet in een gijzeling of beschieting: “De meeste ongelukken gebeuren in de auto. Er zijn natuurlijk slechte wegen, slechte infrastructuur, maar zorg ook dat de auto technisch in orde is. Laat de chauffeur zich niet roekeloos gedragen omdat hij zichzelf wil bewijzen, aan hem ben je overgeleverd.”
Tekst gaat verder onder de foto
Escalatie
Terug naar de blokkade. Op de telefoon van een van de verslaggevers worden foto’s van wapens ontdekt. “Hoe weet ik dat jullie geen wapenhandelaren zijn?”, vraagt de commandant ontsteld. De journalisten proberen de situatie te ontmantelen door te vertellen over de training. Daar hadden ze uitleg over wapens gehad.
Uiteindelijk wil de commandant ze wel door laten, maar dan moeten de journalisten wel betalen. Vijftig euro in ruil voor je veiligheid. “Daar moet je nooit aan beginnen, dan is het einde zoek.” Het scenario leert de journalisten zich veilig te redden uit zulke situaties.
Het voorval komt zeker terug in de nabespreking, zegt Ter Velde. “Tegenwoordig moet je doorhebben wat er op je telefoon staat, die wordt gewoon gecheckt. Ook online ben je te vinden. Dus als je naar landen gaat waar ze liever geen journalisten zien, is het veel moeilijker en gevaarlijker geworden.”
“Iemand moet het verhaal vertellen, ondanks de gevaren. In de wetenschap dat daar zware risico’s aan verbonden zijn, dat weegt er tegenop. Het is van het allergrootste belang dat journalisten ergens zijn om verslag te doen.”
In bepaalde gebieden is het werk echter te gevaarlijk. Redacties kiezen ervoor om dan geen correspondenten naar het gebied te sturen. “Dat is natuurlijk heel tragisch. Dan kunnen wij het verhaal niet vertellen. Maar dat is dan wel de realiteit. Een verhaal is nooit een leven waard, er zijn grenzen.”
